درس اشعار آقاسي در سالروز درگذشت آن مرحوم

درس  اشعار آقاسي در سالروز درگذشت آن مرحوم

خبرگزاری فارس - حسین قرایی :محمدرضا آقاسی از شاعرانی بود که بیشتر در بین مردم دیده می‌شد و دغدغه مردم دغدغه‌اش بود. سوم خرداد سال روز درگذشت این شاعر انقلابی، بهانه‌ای شد که به شعر وی بپردازیم.

با آرش شفاعی که امروز جزو روزنامه‌نگاران و شاعران و منتقدان موفق کشور قرار می‌گیرد چند کلمه راجع به آقاسی گپ زده‌ایم؛

فارس:‌ آقای شفاعی! به نظر شما آقاسی چه خدمتی به شعر فارسی کرد؟

شفاعی: به نظر من مهم‌ترین خدمتی که آقاسی به شعر فارسی کرد این بود که یک جمعیت انبوهی از عامه مردم را که هیچ نسبتی با شعر نداشتند را با رشحاتی از شعر نسبتا برومند و قابل قبولی آشنا کرد. البته شاید اگر اجل به ایشان مهلت می‌داد و بیشتر می‌ماند، بیشتر می‌توانست این کمیت را به کیفیت تبدیل کند، یعنی جنبه ادبیت را در کارهایش بیشتر ضریب دهد. من فکر می‌کنم که آقاسی به یک برندی تبدیل شده بود که می‌توانست با جدی گرفتن ادبیات در اشعارش، سطح سلیقه مخاطب را حداقل در حد خودش بالا ببرد، اما این اتفاق در مورد خیلی از کارهای ایشان نیفتاد. به نظر من مهم‌ترین نکته در مورد آقاسی این بود که او دو کار مهم را در حوزه شعر انجام داد؛ اول این ذهنیت که  می‌گفت «شعر معاصر با اعتقادات عمده مردم در تضاد است» را شکست، یعنی حرف‌هایی زد که اعتقادات و حرف دل بسیاری از مردم بود و حالا آنها را در یک قالب منظوم و شاعرانه می‌دیدند. نکته دومی که آقاسی به شعر و شاعران گوشزد کرد این بود که اجرای شعر نیز به اندازه سرودن شعر مهم است و وقتی پرفورمنس شعر به اندازه سرودن شعر می‌تواند جذاب باشد و مخاطب را جذب کند، پس چرا شاعران خوب و حرفه‌ای که شعر خوب می‌سرایند، در اجرای آن دقت نکنند!؟

*آقاسی یک رسانه بود

فارس: پس به تعبیر شما آقاسی خودش یک رسانه بود.

شفاعی: بله! در حد خودش یک رسانه بود و زرنگی های خاص خودش را داشت. او در خیلی از موارد با شیوه اجرایش و با توانایی های ذاتی و خدادادی که داشت، مفاهیمی را به شعرهایش اضافه می‌کرد. او با بلند و کوتاه کردن صدا، حرکات چهره، حالت چهره و بدن و تمام چیزهایی که در ارتباط میان فردی مهم است، باعث کاهش فاصله‌اش با مخاطبین شده بود. خیلی از شاعران ما این موضوع را جدی نمی‌گرفتند و نمی‌گیرند، اما آقاسی آن را جدی گرفت و نتیجه‌اش را هم دید.

*بعد فوت آقاسی اشعار اجتماعی‌اش کمتر مطرح شد

نکته‌ای که در رابطه با شعر آقاسی به چشم می‌آید این است که بیشترین توجه آقاسی به دو مقوله بود؛ آیین و اجتماع. اما بعد از وفات آقاسی، اشعار اجتماعی‌اش کمتر مطرح می‌شود و بیشتر او را به عنوان شاعر آیینی جلوه می‌دهند. این اتفاق در حالی اتفاق می افتد که شاعری مانند آقاسی اشعار زیادی با موضوعات اجتماعی دارد؛

مسلمان نمایان تکنوکرات

ره آوردتان چیست جز منکرات!

فارس: این شعر را در نقد یکسری از افراد که نماینده مجلس شده‌اند می‌سراید. با همه این تفصیل، چرا آقاسی به عنوان یک شاعر اجتماعی کمتر مطرح شده است؟

شفاعی: به نظرم ما باید بپذیریم که برخی از شعرهای آقاسی که خیلی در جامعه گُل می‌کرد و نفوذ پیدا می‌کرد، به معنای دقیق شعر نبودند. آقاسی قدرت خیلی خوبی در به نظم کشیدن ما فی‌الضمیر مردم داشت. او این نظم‌ها را با اجرای خوب و حضور موثر خودش منتقل می‌کرد. وقتی این حضور از شعرهای او گرفته شد، خیلی از شعرهای او دیگر این جنبه و قدرت را نداشتند که بدون حضور شاعر خودشان را مطرح کنند. شاید آقاسی شعرهایی هم داشته باشد که به معنای دقیق کلمه شعر باشند، منتها ما آقاسی را با این نظم‌ها می‌شناسیم و نه با شعرهایش. این نظم‌ها بدون حضور شاعر خون زیادی برای بقا نداشتند. یک بخشی از این قضیه به خود متن برمی‌گردد که این متون نیازمند حضور مولف بودند. ضمن اینکه همان گونه که فرمودید آقاسی به یک رسانه تبدیل شده بود. در حقیقت بعد از فوت آقاسی دیگر هیچ کس دنبال شعر او نرفت و شعرهای او خوب پخش نشد. شاید مقداری از ظلمی که در حق آقاسی شده، به همین دلیل باشد.

*مردم آقاسی را فقط با اشعارش نمی‌شناختند

فارس: از آقاسی یک دیوان تحت عنوان «بر مدار عشق» به چاپ رسید که متاسفانه تجدید چاپ نشد و به خوبی هم توزیع نگردید. شاید این مساله هم خودش نکته‌ای باشد!

زنده ماندن آقاسی فقط به دلیل شاعری‌اش نبود، به دلیل هنرپیشگی، ارائه و اجرای خوبش هم بود. یک بخشی از ظلمی که در حق آقاسی شد همین نکته بود که عامه مردم او را فقط به عنوان شاعر نمی‌شناختند. مردم فقط به خاطر شعرهای او در مراسمات حاضر نمی‌شدند بلکه از اجرا، لحن، گفتار و هیاهویی که ایجاد می‌کرد لذت می‌بردند. مردم فقط از متن لذت نمی‌بردند، از اجرا هم لذت می‌بردند. این اجرا که از شعر گرفته شد، آن مخاطب انبوه هم ریزش کرد. از طرفی بخش چگونگی توزیع و انتشار هم به مغفول واقع شدن شعرهای او کمک کرد.

فارس: به نظر من آقاسی در شاعران یکی-دو دهه اخیر تاثیر داشته است. شما خودتان در کنگره‌ها و جشنواره‌های زیادی حضور داشته‌اید و شاعران زیادی را دیده‌اید که مثل آقاسی شعر می‌خوانند و دکلمه می‌کنند. این تاثیر اگر چه الان کمرنگ شده، ولی باز هم دیده می‌شود. این سخن را تا چه اندازه می‌پذیرید؟

شفاعی: به نظر من هیچ کدام از این شاعران نتوانستند موفقیتی را که آقاسی کسب کرد، به دست آورند. آقاسی در اجرا و بیان، خودش بود ولی خیلی از شاعران سعی می‌کردند آقاسی شوند. دست این شاعران برای مخاطب رو بود. آقاسی از این جنبه که اهمیت اجرا را نشان داد خیلی چهره تاثیرگذار و مهمی بود، اما خیلی‌ها اهمیت اجرا را با تقلید اشتباه گرفتند. هر شاعری اگر حد و حدود شعرش را بداند و برای ارائه و اجرای بهتر برنامه‌ریزی کند خیلی بهتر است از اینکه بخواهد تقلید کند.

فارس: شما خودتان با آقاسی ارتباط داشتید؟

شفاعی: خیلی با ایشان ارتباط نداشتم. رابطه‌مان در حد سلام و علیک مرسوم بود.

فارس: مجموعه هایی که از ایشان به چاپ رسیده با نام های «برمدار عشق» و «حق نمک» را مطالعه کردید؟

شفاعی: یادنامه‌ای را از او دیدم که بعضی از شعرهایش نیز در آن آورده شده بود. مطلبی را هم در روزنامه جام جم راجع به آن نگاشتم.

فارس: اگر بخواهید لقبی را برای آقاسی انتخاب کنید، او را چه می نامید؟

شفاعی: «سلطان اجرا».