گروه سیاسی گویدا / زندگینامه شیخ محمد خیابانی
شیخ محمد خیابانی (۱۲۵۹ ش. ۱۲۹۷ / ه. ق. - ۱۲۹۹ ش. / ۱۳۳۸ ه. ق.) از روحانیون آزادی‌خواه تبریز درخامنه در نزدیکی تبریز متولد شد. خیابانی شوهر عمه آیت الله سید علی خامنه‌ای رهبر کنونی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و از فعالان سیاسی در دورهانقلاب مشروطه ایران بود. او در مجلس دوم به وکالت رسید و بعد از دورهٔ دوم ودر حین جنگ جهانی اول به تبریزرفت و قیام نمود و اقدام به تشکیل دولت آزادیستان نمود. عاقبت با ورود والی جدید مخبرالسلطنه در تبریز کشته شد.
شیخ محمد، فرزند حاجی عبدالحمید، بازرگانی اهل خامنه بود. او پس از تحصیل فقه و اصول تا نزدیک مرحلهاجتهاد، هیئت و نجوم را آموخت. مدتی نیز حکمت و طبیعیات و تاریخ و ادبیات تحصیل کرد. عموی او توسط قزاقهای تزاری کشته شده بود و او خود، روحانی مسجد جامع تبریز بوده‌است.
زندگی شیخ محمد خیابانی پس از پیروزی مشروطه در سال ۱۲۸۵ ش، با تأسیس انجمن ایالتی در تبریز، وارد مرحله تازه‌ای گردید و در جریان محاصره تبریز، در دفاع از شهر نقش مهمی ایفا کرد. در زمان خیابانی اوضاعایران، به خاطر دخالت‌های بیگانگان از جمله روسیه، انگلیس و آلمان، آشفته بود. پس از خلع محمدعلی شاه ازسلطنت، خیابانی در سی سالگی به عنوان نماینده مردم تبریز راهی دوره دوم مجلس شورای ملی گردید. او به نمایندگی مجلس چهارم نیز انتخاب شد ولی هرگز نتوانست در آن مجلس شرکت کند.
| کتاب ها مقیم و مسافر |
|---|
دلیل اصلی قیام آن بود که وثوق‌الدوله برای تصویب قرارداد نیاز به مجلسی یکدست داشت ولی خیابانی موفق شده بود علی‌رغم اعمال نفوذ وثوق، شش نفر از اعضای حزب دموکرات آذربایجان را به مجلس بفرستد. وثوق تصمیم گرفت ابتکار عمل را بدست بگیرد و حزب دموکرات را غیرقانونی اعلام نمود. همین امر موجب آغاز قیام گردید.[۶]
وی در دو روز این قیام که از ۱۷ فروردین ۱۲۹۹ شمسی، آغاز شد، نهادهای دولتی تبریز را به تصرف خود درآورد و شهر را از دست دولتیان خارج ساخت. قیام بیش از پنج ماه ادامه داشت. او دولت آزادیستان را تاسیس کرد. مخبرالسلطنه هدایت به ولایتآذربایجان منصوب گردید. به فرمان مخبرالسلطنه فرستاده ویژه مشیرالدوله، صدراعظم وقت، قزاق‌ها قیام‌گران را منکوب نمودند. خیابانی که انتظار درگیری با مخبرالسلطنه که از مخالفان قرارداد بود را نداشت، غافلگیر شد و حکومت وی بر آذربایجان تنها ظرف سه ساعت در دوشنبه ۲۲ شهریور ۱۲۹۹ برابر با ۲۹ ذیحجه ۱۳۳۸ق پس از درگیری و دخالت قزاق‌ها به شکست انجامید. شیخ محمد خیابانی نیز در در خانه یکی از دوستانش کشته شد.[۷] (و یا خودکشی کرد)[۸]
در آخرین نطق خیابانی چنین آمده‌است:[۹]
«تبریز می‌خواهد حاکمیت بدست ملت باشد. تمام ایران. فعلاً با زبان حال خود این تقاضا را می‌نماید. هرگاه تهران از قبول این نظریه سرپیچی کند، ما با اصول رادیکالیسم ایران را تجدید بنا خواهیم نمود، ما می‌گوئیم حاکمیت دموکراسی باید در سراسر ایران جاری باشد. اهالی ایالات و ولایات باید رأی خود را آزادانه اظهار دارند برای مدافعه این حق، آخرین مرحله مردن است و مردن در این راه را ما بر زندگی بی‌شرمانه ترجیح می‌دهیم.»
کتاب عبدالحسین ناهیدی آذر به نام «جنبش آزادیستان و شیخ محمد خیابانی» مستقل‌ترین اثری است که در این باره و به تازگی به چاپ رسیده‌است.
درباره ماهیت قیام خیابانی نظرات مختلفی وجود دارد. گروهی او را وطن‌پرستی می‌دانند که برای جلوگیری از انعقاد قرارداد اقدام به قیام نمود و قصد گسترش قیام خود را به مرکز داشت و در آرزوی آزادی همه ایران بود. در مقابل گروهی انگشت شمار اورا تجزیه طلبی می‌دانند که حتی نام آذربایجان را به «آزادیستان» تغییر داد و قصد داشت رشته اطاعت از مرکز را بگسلد.[۱۱]
سخنرانی‌ها[ویرایش]
- حاکمیت ملت لزوم تشکیلات در هیئت اجتماعیه پافشاری و استقامت
- افکار عمومی
- لزوم مرکزیت
- بیاد شهدای آزادی، فکر باید هادی انقلاب و تکامل باشد
- آزادی با خونسردی فرق دارد
- خائن باید مجازات شود
- باید بفهمیم که چه می‌خواهیم
- آزادی قبل از همه چیز، اراده ملت مافوق همه چیز است
- برای اجرای اصلاحات خودمان را باید قبلاً اصلاح کنیم
- آزادی و امنیت
- سقوط و اعتلا
و بیش از ۱۰۰ سخنرانی دیگر و مقالات متعدد.
زادروز ۱۲۵۹ خورشیدی
۱۲۹۷ (قمری)
خامنه نزدیکی تبریزدرگذشت ۲۲ شهریور ۱۲۹۹
۲۹ ذیحجه ۱۳۳۸ (قمری)علت مرگ تبریز آرامگاه شهر ری - باغ طوطی جوار بقعهشاه‌عبدالعظیم منصب روحانی آزادی‌خواه تبریز
رئیس مجاهدین آذربایجان، رهبر جناح تجدد حزب دموکرات و سردبیر روزنامهتجدد[۱]همسر همسر اول: دختر سیدحسین خامنه‌ای[۲]
همسر دوم: خیرالنساء نیک پندار (ملقب به خانم آغا)، دخترعموی خیابانیفرزندان فاطمه، محمود، ربابه، حسن، هاشم، محمد والدین حاج عبدالحمید، بانو رقیه سلطان خویشاوندان آیت الله سید علی خامنه‌ای، (برادرزاده همسر)
